مفهوم برنامهریزی حمل و نقل
در مباحث حمل ونقل منظور از برنامه ریزی حمل و نقل، فرایند یا فعالیتی است که طی آن اقدامات لازم جهت سوق دادن یک مجموعه یا سیستم حمل و نقل، به سوی یک وضعیت دلخوه را مورد بررسی قرار میدهد. این فرایند در نهایت منجر به اتخاذ تصمیم و سپس اقدامات موثر در راستای تحقق اهداف و وضعیت های دلخواه می گردد. مهمترین موضوع در برنامه ریزی حمل و نقل آینده نگری است. برای توجیه انجام یک پروژه حمل و نقل عوامل مختلفی مانند بهبود در جریان ترافیک، ایمنی، ایجاد دسترسی به کاربریها، صرفه جویی در مصرف انرژی، کاهش زمان سفرها، رشد اقتصادی و غیره را ذکر کرد. برخی پروژههای حمل ونقل به دلایل سیاسی و اجتماعی انتخاب می شوند. مانند ایجاد اشتغال در ناحیه ای خاص، رقابت با دیگر استانها و شهرها برای کسب اعتبار، جذب صنعت، جوابگویی به فشاری که از طرف سیاستمداران وارد می شود و …..
انواع برنامه ریزی حمل و نقل؛
۱ -برنامه ریزی کوتاه و یا میان مدت دارای پیچیدگی کمتر به سرمایهگذاری بزرگ و ساخت و سازهای وسیع نیاز نیست هدف بدست آوردن حداکثر ظرفیت و یا بهره برداری بهینه از تجهیزات موجود می باشد.
۲ -برنامه ریزی بلند مدت (راهبردی) مسائل پیچیده بدنبال دارد. دارای هزینه مالی زیاد و همراه با ساخت و سازهای بزرگ و گسترده است. پیامدهای آن اجتماع، محیط زیست و اقتصاد جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.
۱۶ گروههای مختلف افراد در مواجهه با سیستم حمل و نقل؛
۱ -اپراتورها با مسائلی از قبیل هزینه های سرمایه ای ، هزینههای درآمدهای عملکردی، اقتصادی بودن طرح از دیدگاه اتحادیه ها و کنترلهای دولت روبرو هستند.
۲ -استفادهکنندگان سفرکنندگان و یا مشتریهای یک شرکت حمل ونقل کالا می باشند که با عوامل هزینه پولی(کرایه ها)،زمان سفر از مبدا واقعی تا مقصد واقعی،حفاظت و ایمنی، قابلیت اعتماد و …. سر و کار دارند.
۳ -غیر استفادهکنندگان افرادی که سفر کننده نبوده و موجب جابجایی مسافر و کالا نیستند ولی تحت تاثیر عواملی مانند آلودگی آب و هوا، آلودگی صوتی،آلودگی دید یا منظره، عدم ایمنی،تغییرات کاربری اراضی، اختلالات اجتماعی،تاثیرات اقتصادی تجهیزات حمل و نقل قرار دارند.
یک برنامهریزی حمل ونقل موفق، طرحی است که بین نیازهای این ۳ گروه تعادل برقرار نماید. برنامهریزی حمل و نقل شهری شامل ارزیابی و انتخاب تجهیزات جابجایی برای سرویس دهی به کاربریهای حال و آینده است. به عنوان مثال با ساخت یک مرکز خرید یا یک فرودگاه و یا یک مرکز تجارت، نیاز به احداث یا ایجاد تجهیزات و سرویسهای اضافی حمل و نقل بوجود می آید. همچنین توسعه کاربریهای مسکونی، فضاهای اداری و صنعتی معمولا ترافیک اضافه تولید می نماید که نیازمند جادهها و سرویسهای حمل ونقل عمومی بیشتری نیز میباشد. در ۲ افق زمانی کوتاه مدت و بلند مدت عمل می نماید. ۱۷ در افق کوتاه مدت پروژه هایی انتخاب می گردد که در یک فاصله زمانی یک تا سه سال می توانند اجرا شوند. این پروژهها برای مدیریت بهتر و کارایی بیشتر تجهیزات موجود حمل و نقل طراحی میگردد. مانند زمانبندی چراغهای راهنمایی برای بهبود جریان ترافیک، هم پیمایی برای کاهش تراکم، ایجاد پارک سوارهای حاشیه ای برای افزایش تعداد مسافرین حمل و نقل عمومی و بهسازی حمل و نقل عمومی پروژه های مورد شناسایی و ارزیابی در افق زمانی بلند مدت، در فاصله زمانی حدود بیست سال قابل بهره برداری است. مانند احداث جاده های جدید، افزایش تعداد خطوط بزرگراهی و آزاد راهی، ایجاد سیستمهای جابجایی سریع و گسترش آنها، ایجاد راههای دسترسی به مراکز خرید و یا فرودگاهها و غیره برای تعیین میزان دستیابی به اهداف برنامه ریزیهای انجام شده و ارزیابی برنامه ها می بایست معیارهای ارزیابی مشخص گردند.
زیر شاخههای برنامهریزی حمل و نقل؛
– مدلسازی و پیشبینی تقاضای حملونقل
– مدلهای فعالیت- مبنا (فعالیت- محور) حملونقل
– برنامهریزی حملونقل و کاربری زمین
– برنامهریزی حملونقل کالا
– بررسی ساختارهای شهری
– استفاده از GIS/GPS/GSM در مدلسازی تقاضای حمل
– شیوههای جمعآوری اطلاعات جهت برنامهریزی حملونقل
– فناوریهای ارتباطاتی و اطلاعاتی، سفرها و فعالیتها