در قدیم به منظور ایجاد سرپناه و حفظ انسان در برابر سرما و گرما در ساخت خانه از آجر سنتی استفاده می‌شود. آجر سنتی برگرفته از طبیعت است و خواص بسیار زیادی دارد. حتی هنوز هم با وجود پیشرفت فراوان صنعت ساختمان سازی آجر یکی از پرمصرف ترین مصالح ساختمانی است. از آجر سنتی در نمای داخلی، نمای خارجی ، کف، پله و ... استفاده می‌شود.
معمولاً برای ساخت بنا با طرح‌های سنتی یا بازسازی ساختمان‌های قدیمی از آجر استفاده می‌شود. استفاده از آجر سنتی یادآور خاطرات بچگی برای کاربران است. همچنین آجرهای سنتی جلوه خاص و بی نظیری را به شهر هدیه می‌دهند.
انواع مختلف آجرهای سنتی
آجر لعاب دار: آجر لعاب دار همان آجر معمولی است که روی آن با یک لعاب کاشی پوشانده شده است. این نوع آجر برای ساخت نما به کار می‌رود. در قدیم به منظور جلوگیری از نفوذ آب و ایجاد نقش‌های مختلف با رنگ بندی‌های متفاوت از لعاب استفاده می‌شود. آجرهای لعاب دار از سایش و خوردگی آجر در برابر عوامل خطرزا محافظت می‌کردند. لعاب دار کردن آجر باعث افزایش مقاومت آجر و مقاوم شدن در برابر لکه می‌شود. لعاب دار کردن آجرهای سنتی نسوز نیز باعث افزایش مقاومت آجر در برابر یخ زدگی می‌شود.
از آجرهای لعابی بیشتر در ساخت نما و طراحی داخلی استفاده می‌شود. برای ساخت دیوارهای باربر از آجرهای لعاب دار استفاده نمی‌شود. همان طور که گفته شد آجر لعاب دار علاوه بر زیبایی و تنوع باعث افزایش مقاومت نما در برابر هوازدگی و فرسایش می‌شود. در ایران معمولاً در ساخت مساجد و مکان‌های مذهبی، ساخت محراب، گنبد و سردرها از آجر لعاب دار استفاده می‌شود.
آجر سنتی ماشینی: آجر ماشینی یا آجر سوراخ دار بر روی سطح خود هشت یا 10 سوراخ دارند. معمولاً این آجرها با طول 22، عرض 11 و ارتفاع 5.5 سانتی متری تولید می‌شود. قطر هر سوراخ آجر سنتی ماشینی نیز باید بین 1.5 تا 2 سانتی متر باشد. دلیل وجودی این سوراخ‌های به نحوه تولید و ساخت آجرهای سنتی توسط ماشین برمی‌گردد. به منظور افزایش استحکام در سازه‌ها از آجر ماشینی استفاده می‌شود. آجر سنتی ماشینی برای دیوارچینی، دیوارهای باربر مناسب هستند.
از جمله ویژگی‌های آجر سنتی ساخته شده به وسیله ماشین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که هر کدام بر اساس مواد به کار برده شده در ساخت آجر سنتی ماشینی و روش تولید آن متفاوت است.
- آجر سنتی ماشینی به دلیل نفوذ بیشتر ملات در ساختار بدنه آن، ساختار محکم تری نسبت به آجرهای دیگر دارد.
- آجر ماشینی علاوه بر استحکام بیشتر وزن کمتری نسبت به آجر سنتی تولید شده به روش فشاری دارد.
- در ساخت دیوارهای باربر می‌توان از آجر سنتی ماشینی استفاده کرد.
- آجر ماشینی ضد اسید است، در برابر زلزله نسبت به آجر فشاری مقاومت بیشتری دارد. همچنین در صورت وجود رطوبت آب کمتری را جذب می‌کند.
آجر سنتی ماشینی در دو رنگ قرمز و زرد موجود است و بیشتر در ساخت نما از آن بهره گرفته می‌شود.
آجر سنتی قزاقی: آجر قزاقی به کمک دست تولید می‌شود. در این روش خشت در برابر نور مستقیم آفتاب خشک می‌شود. با پیشرفت علم امروزه آجرهای سنتی قزاقی در کوره پخته می‌شود تا هم در برابر عوامل محیطی مقاوم باشند و هم بتوانند فشار بیشتری را تحمل کنند. این آجرها به صورت کاملاً دستی و در رنگ‌های زرد، پیازی، قرمز، اخرایی، آتشی و حنایی ساخته می‌شود.
از جمله اصلی ترین ویژگی‌های آجر قزاقی می‌توان به نزدن شوره، رنگ ثابت، مقاومت در برابر آب و یخ زدگی اشاره کرد. این آجر نسبت به سایر آجرهای سنتی گران تر است اما مزایای متعددی دارد. نگه داری آجر قزاقی آسان تر است چون نیاز به تمیز کردن یا رنگ کردن ندارد. در برابر گرما و سرما عایق است.
روش ساخت آجر سنتی
در طی فرآیند پختن خاک رس، آجر ساخته می‌شود. بنابراین استفاده از خاک رس با کیفیت بسیار حائز اهمیت است. پس از اضافه کردن آب به خاک رس، گل به دست می‌آید. در مرحله بعدی کار قالب‌گیری یا همان خشت‌زنی انجام می‌شود. پس از خشت‌زنی، باید خشت‌ها در برابر آفتاب خشک شوند که به آن خشت خام گفته می‌شود. در آخر خشت‌های خام به کوره‌های آجرپزی منتقل می‌شوند و به این ترتیب خشت خام پخت شده به آجر تبدیل می‌شود.
عایق بودن آجر در برابر گرما و سرما، عایق بودن در برابر صوت، ماندگاری و دوام بالا، زیبایی منحصر به فرد آجر سنتی از جمله دلایل اصلی محبوبیت این متریال ساختمانی است. از دیرباز در معماری سنتی ایران از آجر و مصالح بومی استفاده شده است، به همین دلیل خانه‌های قدیمی بسیار خاص و دل نشین هستند. طبیعت گرم و دوست داشتنی آجر سنتی که برگرفته از خود طبیعت است باعث شده است ساختمان‌های آجری ماهیت منحصر به فردی پیدا کنند.
البته آجر سنتی معایبی نیز دارد، معمولاً برای ساخت نمای ساختمان‌های بلند و مرتفع از آجر سنتی استفاده نمی‌شود. چون وزن آجر زیاد است و باید در تعداد زیاد به کار گرفته شود. همه آجرهای سنتی در برابر باران، نور آفتاب مقاوم نیستند و گل‌ها آجر دچار لکه و شوره می‌شود. با گذشت زمان به دلیل وجود حفره‌های ریز آلودگی در آجر جمع می‌شود و این امر باعث تیرگی نما می‌شود.
